سیس پلاتین برای چیست؟
سیس پلاتین (Cisplatin) یکی از داروهای شیمی‌درمانی قوی است که برای درمان انواع سرطان‌ها مانند سرطان بیضه، تخمدان، مثانه، ریه و معده استفاده می‌شود. این دارو با اتصال به DNA سلول‌های سرطانی، مانع تقسیم و تکثیر آن‌ها شده و در نهایت باعث مرگ سلول خواهد شد. این دارو به صورت تزریق وریدی تجویز می‌شود و ممکن است عوارضی مانند تهوع، استفراغ و آسیب کلیوی ایجاد کند.
موارد مصرف سیس پلاتین
این دارو برای درمان انواع مختلفی از سرطان‌ها کاربرد دارد. موارد مصرف اصلی آن شامل موارد زیر است:
- سرطان بیضه
- سرطان تخمدان
- سرطان مثانه
- سرطان ریه (به خصوص نوع سلول غیر کوچک)
- سرطان معده
- سرطان سر و گردن
- سرطان دهانه رحم
نحوه نزریق سیس پلاتین
همانطور که بیان شده، این دارو به صورت تزریق وریدی (IV) و معمولاً در بیمارستان یا کلینیک تحت نظارت پزشک تزریق می‌شود. دوز دارو بر اساس نوع سرطان، وزن بدن و وضعیت کلی بیمار تنظیم می‌شود. برای کاهش عوارض کلیوی، مایعات زیاد قبل و بعد از تزریق داده می‌شود.
- تزریق بین ۶ تا ۸ ساعت طول می‌کشد. این زمان طولانی برای جلوگیری از بروز عوارض ناگهانی و همچنین فراهم کردن فرصت کافی جهت تزریق حجم زیاد مایعات لازم برای محافظت از کلیه‌ها است.
- قبل، حین و بعد از تزریق، بیمار باید مقدار زیادی مایعات (سرم وریدی) دریافت کند. این کار به دفع سریع‌تر دارو از طریق کلیه‌ها کمک کرده و خطر آسیب کلیوی را کاهش می‌دهد. در برخی موارد از داروهای مدر (ادرارآور) نیز برای افزایش دفع ادرار استفاده می‌شود.
- یش از شروع تزریق، آزمایش‌های خونی برای بررسی عملکرد کلیه، کبد و تعداد سلول‌های خونی انجام می‌شود. در طول درمان نیز این آزمایش‌ها به طور منظم تکرار می‌شوند تا از سلامت بدن و تحمل بیمار نسبت به دارو اطمینان حاصل شود.
- برای پیشگیری از تهوع، استفراغ و سایر عوارض شایع، داروهای ضد تهوع و گاهی داروهای محافظ کلیه همراه با سیس پلاتین تجویز می‌شوند. مصرف این داروها طبق دستور پزشک اهمیت زیادی دارد
سیس پلاتین برای کودکان
این دارو در کودکان نیز برای درمان برخی انواع سرطان استفاده می‌شود، ولی با احتیاط بسیار بالا و تحت نظر پزشک متخصص سرطان کودکان (انکولوژیست اطفال) تجویز خواهد شد. دوز دارو بر اساس وزن، سطح بدن و نوع سرطان تنظیم می‌شود تا عوارض جانبی به حداقل برسد. برخی از نکات مهم در کودکان عبارتند از:
- در کودکان برای درمان سرطان‌هایی مانند نوروبلاستوما، تومور ویلمز، استئوسارکوما، و برخی سرطان‌های مغزی استفاده می‌شود.
- کودکان بیشتر از بزرگسالان نسبت به عوارض کلیوی، شنوایی و عصبی حساس هستند، بنابراین کنترل دقیق عملکرد کلیه و شنوایی ضروری است.
- قبل و بعد از تزریق، مایعات فراوان برای محافظت از کلیه‌ها تزریق می‌شود.
- پزشک ممکن است از داروهای ضد تهوع و محافظ گوش (اتوتوکسیک) برای کاهش عوارض استفاده کند.
- انجام آزمایش‌های منظم خون و شنوایی‌سنجی در طول درمان الزامی است.
مکانیسم اثر سیس پلاتین
نحوه عملکرد بر پایه‌ی تداخل با DNA سلول‌های سرطانی است. این دارو پس از ورود به سلول، به رشته‌های DNA متصل شده و بین آن‌ها پیوندهای عرضی (Cross-links) ایجاد می‌کند. این پیوندها مانع باز شدن و همانندسازی DNA می‌شوند، در نتیجه تقسیم سلولی متوقف شده و سلول‌های سرطانی به سمت آپوپتوز (مرگ برنامه‌ریزی‌شده) هدایت می‌شوند.
اشکال دارویی
این دارو به صورت محلول تزریقی برای استفاده در شیمی‌درمانی عرضه می‌شود. اشکال دارویی آن به شکل زیر است:
- ویال تزریقی (Injection Vial)
- محلول آماده تزریق
عوارض سیس پلاتین
سیس پلاتین دارویی مؤثر اما با عوارض جانبی قابل‌توجه است که به‌دلیل اثرات سمی آن بر سلول‌های سالم، به خصوص در کلیه، گوش و دستگاه گوارش ایجاد می‌شود. شدت عوارض به دوز و وضعیت سلامت بیمار بستگی دارد و با مراقبت‌های حمایتی کنترل خواهد شد. برخی از عوارض شایع عبارتند از:
- تهوع و استفراغ شدید
- آسیب کلیوی (نارسایی یا کاهش عملکرد کلیه)
- کاهش شنوایی یا وزوز گوش
- کم‌خونی و کاهش گلبول‌های سفید و پلاکت
- بی‌حسی یا گزگز در دست و پا (نوروپاتی محیطی)
- کاهش اشتها و ضعف عمومی
- اختلالات الکترولیتی (کاهش منیزیم و پتاسیم خون)
عوارض جدی و خطرناک
عوارض جدی در اثر دوزهای بالا یا تجمع دارو در بدن ایجاد می‌شوند و نیاز به نظارت دقیق پزشکی دارند. این عوارض ممکن است منجر به توقف درمان شوند. از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به نارسایی کلیه، کاهش شدید گلبول‌های خونی، آسیب دائمی به شنوایی، نوروپاتی محیطی شدید، تشنج، واکنش‌های آلرژیک شدید، و اختلالات شدید الکترولیتی مانند کاهش منیزیم و پتاسیم اشاره کرد.
سیس پلاتین و ریزش مو
این دارو می‌تواند باعث ریزش مو (آلوپسی) شود، ولی شدت آن معمولاً کمتر از برخی داروهای شیمی‌درمانی دیگر است. موها معمولاً طی ۲ تا ۳ هفته پس از شروع درمان شروع به ریزش می‌کنند.
موارد هشدار
بیماران قبل از تزریق، به موارد احتیاط یا هشدار زیر دقت کنند:
- حساسیت و آلرژی: برخی بیماران نسبت به سیس پلاتین یا داروهای مشابه واکنش شدید آلرژیک نشان می‌دهند که می‌تواند تهدیدکننده زندگی باشد. قبل از تزریق، سابقه آلرژی باید بررسی شود.
- اختلال کلیه و کبد: سیس پلاتین عمدتاً از طریق کلیه دفع می‌شود. در بیمارانی که کلیه یا کبد ضعیف دارند، دوز دارو باید کاهش یابد یا درمان به تعویق بیفتد تا آسیب جدی ایجاد نشود.
- مشکلات خونی: کاهش شدید گلبول‌های قرمز، سفید یا پلاکت‌ها می‌تواند منجر به کم‌خونی، ضعف سیستم ایمنی و خونریزی شود. آزمایش خون منظم قبل و حین درمان ضروری است.
- اختلال شنوایی و نوروپاتی: این دارو ممکن است باعث وزوز گوش، کاهش شنوایی یا بی‌حسی و گزگز دست و پا شود. بیماران با مشکلات عصبی یا شنوایی قبلی باید با احتیاط بیشتری درمان شوند.
موارد منع مصرف سیس پلاتین
موارد منع مصرف شامل شرایطی است که استفاده از دارو می‌تواند خطرناک یا تهدیدکننده زندگی باشد. مهم‌ترین موارد عبارتند از:
- حساسیت شدید یا آلرژی به سیس پلاتین یا ترکیبات مشابه
- نارسایی شدید کلیه یا کبد که دارو نمی‌تواند به‌درستی از بدن دفع شود.
- کاهش شدید سلول‌های خونی (گلبول قرمز، سفید یا پلاکت) که خطر خونریزی و عفونت را افزایش می‌دهد.
- بارداری و شیردهی؛ دارو می‌تواند به جنین آسیب جدی برساند یا وارد شیر مادر شود.
- اختلالات عصبی شدید یا نوروپاتی پیشین که دارو ممکن است علائم را تشدید کند.
- عفونت فعال یا بیماری شدید سیستمیک که تحمل شیمی‌درمانی را کاهش می‌دهد.
سیس پلاتین در بارداری
سیس پلاتین در دوران بارداری به طور کلی ممنوع است؛ این دارو می‌تواند باعث آسیب جدی به جنین، ناهنجاری‌های مادرزادی، سقط یا مرگ جنین شود. اگر مصرف دارو در دوران بارداری ضروری باشد، باید تحت نظر دقیق پزشک متخصص انکولوژی و زنان انجام شود و مزایا و خطرات به‌دقت سنجیده شود. مصرف در شیردهی نیز ممنوع است، دارو می‌تواند وارد شیر مادر شده و سلامت نوزاد را تهدید کند.
تفاوت سیس پلاتین ایرانی و خارجی
فرق سیس پلاتین ایرانی و خارجی در برند، قیمت، و بسته‌بندی است، نه در ماده مؤثر دارو که همان Cisplatin است. داروی خارجی معمولاً تحت استانداردهای بین‌المللی و با کنترل کیفیت دقیق تولید می‌شود، در حالی که داروی ایرانی نیز مطابق استانداردهای داخلی تولید می‌شود و عموماً از نظر اثر درمانی مشابه است. تفاوت‌ها ممکن است شامل مواد نگهدارنده، قیمت، و دسترسی به دارو باشد، ولی اثربخشی و مکانیسم عملکرد دارو یکسان است.
تداخل دارویی
این دارو می‌تواند با داروهای دیگر تداخل داشته باشد و خطر عوارض جانبی را افزایش دهد یا اثربخشی دارو را کاهش دهد. برخی تداخلات مهم عبارتند از:
- داروهای نفروتوکسیک (مانند آمینوگلیکوزیدها، آمفوتریسین B، داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی)
- داروهای اُتوتوکسیک (مانند فورتیکوئین، دیورتیک‌های حلقوی)
- دیورتیک‌ها و داروهای الکترولیتی
- داروهای سرکوب‌کننده مغز استخوان (مانند متوترکسات، داروهای شیمی‌درمانی دیگر)
- واکنش‌های دارویی با آنتی‌بیوتیک‌ها یا واکسن‌ها
شرایط نگهداری سیس پلاتین
باید در محل خشک، خنک و دور از نور مستقیم خورشید نگهداری شود. دما بین ۱۵ تا ۲۵ درجه سانتی‌گراد توصیه می‌شود. دارو باید دور از دسترس کودکان و حیوانات قرار گیرد و در ظرف اصلی و محکم بسته‌بندی شده نگه داشته شود. ا
سخن پایانی
این مطلب از مجله راز سلامت، به بررسی داروی ضد سرطان سیس پلاتین پرداخت. با این حال، مصرف آن با عوارض قابل توجهی مانند آسیب کلیوی، تهوع، کاهش شنوایی و مشکلات خونی همراه است، بنابراین نیازمند نظارت دقیق پزشکی و اقدامات پیشگیرانه است. رعایت نکات ایمنی، بررسی عملکرد کلیه و شنوایی، و پیگیری منظم وضعیت بیمار، کلید کاهش خطرات و افزایش اثربخشی درمان با سیس پلاتین است.
دیدگاه خود را با سایر بازدیدکنندگان این مطلب به اشتراک بگذارید. در ارسال دیدگاه به قوانین زیر توجه کنید.