کتامین چیست؟
کتامین (Ketamine) یک داروی بیهوشی و ضد درد است که برای القای بی‌حسی عمومی در جراحی‌ها و مدیریت درد حاد استفاده میشود. این دارو با تأثیر بر سیستم عصبی مرکزی باعث ایجاد حالت بی‌حسی، آرامبخشی و گاهی توهم میشود. این ویال همچنین در درمان افسردگی مقاوم به دارو و برخی اختلالات روانی کاربرد دارد، ولی مصرف نادرست آن می‌تواند اعتیاد و مشکلات روانی ایجاد کند.
موارد مصرف کتامین
کاربردها و موارد مصرف این دارو عبارتند از:
- بیهوشی و جراحی: برای القای بی‌حسی عمومی در جراحیهای کوتاهمدت یا هنگام مراقبت از بیماران با ریسک بالا
- کنترل درد شدید: در دردهای حاد بعد از جراحی یا آسیب‌های جدی، به ویژه وقتی داروهای دیگر کافی نیستند.
- درمان افسردگی مقاوم به دارو: در دوزهای کنترل‌شده برای افرادی که به داروهای ضدافسردگی پاسخ نمی‌دهند.
- اختلالات روانی خاص: مثل اضطراب شدید یا PTSD در محیط‌های پزشکی تحت نظارت دقیق
- استفاده اضطراری در اورژانس: برای بی‌حسی سریع یا تثبیت وضعیت بیماران در شرایط بحرانی
نحوه تزریق کتامین
این دارو معمولاً توسط پزشک یا پرستار در شرایط کنترل‌شده تزریق میشود. تزریق می‌تواند بخ صورت وریدی (IV) یا عضلانی (IM) انجام شود و دوز آن بسته به سن، وزن و نوع عمل تعیین خواهد شد. اثر دارو طی چند دقیقه ظاهر میشود و تا حدود ۳۰ دقیقه باقی می‌ماند. در طول تزریق، علائم حیاتی بیمار به‌دقت پایش می‌شوند. برای بهترین اثرگذاری، نحوه تزریق زیر مناسب است.
- تزریق وریدی (IV): رایج‌ترین روش برای القای سریع بیهوشی یا آرامبخشی کنترل‌شده است. دوز اولیه به صورت آهسته تزریق میشود تا اثرات قلبی و فشار خون پایش شود. این روش امکان تنظیم سریع دوز و کنترل عوارض جانبی را فراهم میکند.
- تزریق عضلانی (IM): وقتی دسترسی به رگ‌ها دشوار است یا در شرایط اضطراری استفاده میشود. دوز بالاتر از IV است و اثر آن بعد از چند دقیقه ظاهر میشود. برای بیهوشی کوتاهمدت مناسب است.
- تزریق آهسته یا انفوزیون وریدی: معمولاً برای مدیریت درد طولانی‌مدت یا درمان افسردگی مقاوم به دارو استفاده میشود. دارو به تدریج وارد جریان خون میشود تا اثرات روانی و فیزیولوژیک کنترل شود.
- تزریق زیرجلدی یا خوراکی (در موارد خاص): کمتر رایج است و بیشتر برای مطالعات یا درمان‌های خاص تحت نظارت دقیق پزشکی کاربرد دارد.
- پایش و مراقبت در حین تزریق: در تمام روش‌ها، علائم حیاتی مانند فشار خون، ضربان قلب و سطح هوشیاری بیمار به طور مداوم کنترل میشود تا عوارض احتمالی سریع مدیریت شود.
مکانیسم اثر و ترکیبات کتامین
این ویال با مسدود کردن گیرنده‌های NMDA در مغز و نخاع عمل میکند. این گیرنده‌ها نقش مهمی در انتقال پیام‌های درد و تنظیم فعالیت عصبی دارند. با مهار آنها، کتامین باعث کاهش حس درد، ایجاد آرامبخشی و بیهوشی میشود. همچنین اثرات روانگردان و توهمی دارو از همین مسیر ناشی میشود. بخشی از اثرات ضدافسردگی آن نیز با تغییر فعالیت گلوترامات و افزایش اتصال عصبی در مغز مرتبط است. برخی از ترکیبات این دارو عبارتند از:
- کتامین هیدروکلراید (Ketamine Hydrochloride): فرم رایج داروی تزریقی و خوراکی
- ساختار شیمیایی: شامل حلقه‌های سیکلوهگزان و فنل پروپیل‌آمین
- فرم‌های دارویی: محلول تزریقی و قرص خوراکی
عوارض ویال کتامین
ویال کتامین می‌تواند عوارض جانبی متعددی ایجاد کند، به‌خصوص اگر دوز بالا یا بدون نظارت پزشکی استفاده شود. شایع‌ترین اثرات شامل افزایش فشار خون و ضربان قلب، سرگیجه، توهم، تهوع و استفراغ است. برخی بیماران دچار اختلالات حرکتی یا خواب‌آلودگی شدید می‌شوند. برخی از عوارض شایع این دارو عبارتند از:
- افزایش فشار خون و ضربان قلب
- توهم و تغییر درک محیط
- سرگیجه و بی‌تعادلی
- تهوع و استفراغ
- خواب‌آلودگی و ضعف عضلانی
- اضطراب یا اختلالات روانی
- وابستگی و اعتیاد در مصرف طولانی
عوارض خطرناک و جدی
عوارض خطرناک و جدی کتامین معمولاً در اثر دوز بالا یا سوءاستفاده طولانی‌مدت رخ می‌دهند و نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارند. این عوارض شامل مشکلات قلبی جدی مانند ایست قلبی یا آریتمی، فشار خون بسیار بالا، مشکلات تنفسی و نارسایی حاد ریوی، آسیب کلیوی یا کبدی، اختلالات شدید روانی و توهم‌های طولانی‌مدت، و در موارد نادر کما یا مرگ است.
موارد احتیاط
قبل از استفاده از کتامین، باید نکات احتیاطی رعایت شود تا عوارض جدی کاهش یابد. بیماران مبتلا به بیماری‌های قلبی، فشار خون بالا، مشکلات کبدی یا کلیوی باید با احتیاط مصرف کنند. مصرف همزمان با داروهای آرام‌بخش یا الکل خطر عوارض تنفسی و روانی را افزایش می‌دهد. زنان باردار یا شیرده تنها تحت نظر پزشک مجاز به مصرف هستند. همچنین نظارت دقیق بر علائم حیاتی بیمار هنگام تزریق ضروری است. موارد احتیاط و نکات مهم عبارتند از:
- بیماری‌های قلبی و فشار خون بالا
- مشکلات کبدی و کلیوی
- مصرف همزمان با داروهای آرام‌بخش یا الکل
- بارداری و شیردهی
- سابقه اختلالات روانی یا توهم
- نیاز به پایش علائم حیاتی هنگام تزریق
موارد منع مصرف کتامین
موارد منع مصرف شامل شرایطی است که استفاده از دارو می‌تواند خطر جانی یا عوارض جدی ایجاد کند. این موارد عبارتند از:
- حساسیت یا آلرژی شدید به کتامین یا ترکیبات آن
- بیماران با بیماری شدید قلبی، مانند نارسایی قلب یا فشار خون کنترل‌نشده
- افراد با سابقه سکته مغزی یا افزایش فشار داخل جمجمه
- بیماران با اختلالات روانی شدید که توهم یا روان‌پریشی دارند.
- کودکان یا سالمندان بدون نظارت دقیق پزشکی
- بارداری و شیردهی بدون نظر پزشک
تزریق کتامین در بارداری
استفاده از کتامین در بارداری تنها در شرایط اضطراری و تحت نظر پزشک مجاز است. مصرف بی‌رویه یا بدون کنترل می‌تواند خطراتی برای جنین از جمله اختلالات رشد یا اثرات نامطلوب روی سیستم عصبی مرکزی ایجاد کند. اثرات دارو بر مادر شامل افزایش فشار خون و تغییر ضربان قلب است که خود می‌تواند بر جنین تأثیر بگذارد. پزشکان دوز حداقلی و کوتاهمدت را انتخاب می‌کنند و نظارت دقیق بر وضعیت مادر و جنین ضروری است.
مصرف کتامین در کودکان
مصرف کتامین در کودکان برای بیهوشی کوتاهمدت، آرامبخشی یا کنترل درد شدید تحت نظر دقیق پزشکی انجام میشود. دوز دارو بر اساس وزن و سن کودک تعیین خواهد شد. کتامین نسبت به سایر داروهای بیهوشی امن‌تر است زیرا تنفس و فشار خون را کمتر تحت تأثیر قرار می‌دهد. با این حال، ممکن است باعث توهم، کابوس، افزایش ضربان قلب یا فشار خون شود و پایش علائم حیاتی کودک در طول درمان ضروری است.
قرص کتامین در بازار موجود است؟
در حال حاضر در ایران، قرص کتامین به صورت تجاری در دسترس نیست. این دارو در فرم‌های محلول تزریقی (ویال) تولید و مصرف میشود. در سال ۲۰۲۲، شرکت داروسازی اکسیر بروجرد، زیرمجموعه شرکت سرمایه‌گذاری دارویی تأمین (تیپیکو)، موفق به تولید داخلی ویال کتامین شد. این خط تولید ظرفیت تولید سالانه یک و نیم میلیون ویال را دارد و برای مصارف بیمارستانی و جراحیهای کوتاهمدت استفاده میشود.
تداخل دارویی
تداخل دارویی کتامین به مواردی اشاره دارد که مصرف همزمان آن با سایر داروها می‌تواند اثرات دارو را تغییر داده یا عوارض را تشدید کند. مهم‌ترین تداخل‌ها شامل موارد زیر می‌باشند:
- داروهای آرام‌بخش و خواب‌آورها (بنزودیازپین‌ها)
- مواد مخدر (مورفین یا فنتانیل)
- الکل
- داروهای ضد فشار خون یا ضد آریتمی
- داروهای ضدافسردگی خاص (مثل مهارکننده‌های MAO)
شرایط نگهداری ویال کتامین
کتامین باید در دمای ۱۵ تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد و دور از نور مستقیم خورشید نگهداری شود. پس از باز شدن ویال، در صورت عدم مصرف فوری، باید طبق دستور پزشک یا داروساز استفاده شود.
سخن پایانی
این مطلب از مجله راز سلامت به بررسی ویال کتامین پرداخت. مکانیسم اثر آن بر گیرنده‌های NMDA باعث کاهش درد و ایجاد بیهوشی کوتاهمدت میشود، اما مصرف بدون نظارت می‌تواند عوارض جدی قلبی، تنفسی و روانی ایجاد کند. دوز، روش تزریق و شرایط نگهداری باید دقیقاً رعایت شود. همچنین تداخل دارویی و محدودیت‌ها در بارداری، کودکان و بیماران قلبی باید مد نظر قرار گیرد. در نهایت، مصرف پزشکی تحت کنترل متخصص، کلید استفاده ایمن و مؤثر از این دارو است.
دیدگاه خود را با سایر بازدیدکنندگان این مطلب به اشتراک بگذارید. در ارسال دیدگاه به قوانین زیر توجه کنید.