آمبولی ریه چیست و چگونه ایجاد می‌شود؟
آمبولی ریه یک اختلال خطرناک و اورژانسی است که زمانی رخ می‌دهد که لخته خون یا ماده‌ای دیگر مانند چربی، مایع آمنیوتیک یا حتی حباب هوا در جریان خون حرکت کرده و وارد عروق ریه شود. این انسداد باعث اختلال در گردش خون ریوی و کاهش اکسیژن‌رسانی به بدن می‌شود.
بیشتر موارد آمبولی ریه ناشی از جدا شدن لخته خون در سیاهرگ‌های عمقی پا یا لگن است؛ وضعیتی که به آن ترومبوز ورید عمقی (DVT) گفته می‌شود. لخته پس از جدا شدن، از طریق جریان خون به سمت ریه حرکت کرده و در سرخرگ‌های ریوی گیر می‌افتد. عوامل متعددی مانند بی‌حرکتی طولانی‌مدت، جراحی، شکستگی استخوان، چاقی، بارداری، مصرف برخی داروها (مانند قرصهای ضدبارداری) و سابقه بیماری‌های قلبی ـ عروقی می‌توانند احتمال بروز این عارضه را افزایش دهند.
علائم آمبولی ریه
همانطور که بیان شد، آمبولی ریه زمانی رخ می‌دهد که لخته خون جریان خون در عروق ریوی را مسدود کند و همین موضوع باعث بروز علائم ناگهانی و خطرناک می‌شود. شدت علائم بسته به اندازه لخته متفاوت است و میتواند از خفیف تا تهدیدکننده حیات تغییر کند و نیازمند توجه فوری پزشکی است. برخی از علائم آمبولی ریه به شرح زیر است:
- تنگی نفس ناگهانی
- درد قفسه سینه
- سرفه همراه با خون
- تپش قلب و ضربان سریع
- تعریق شدید
- سرگیجه یا غش
- اضطراب و بی‌قراری
علائم آمبولی ریه در زنان
آمبولی ریه در زنان میتواند با علائمی مشابه سایر افراد بروز کند، ولی به دلیل تغییرات هورمونی، بارداری یا مصرف قرصهای ضدبارداری، گاهی شدت یا تظاهر علائم متفاوت است. شناخت این نشانه‌ها به تشخیص سریع‌تر کمک کرده و از عوارض خطرناک جلوگیری خواهد کرد. برخی از علائم آمبولی ریه در زنان به شرح زیر می‌باشد:
- تنگی نفس ناگهانی
- درد یا فشار در قفسه سینه
- سرفه خشک یا همراه خون
- تورم یا درد پاها
- سرگیجه و ضعف
- تپش قلب سریع
- خستگی غیرعادی
علائم آمبولی ریه در مردان
علائم در مردان میتواند به‌طور ناگهانی ظاهر شود و در صورت بی‌توجهی، عوارض جدی و تهدیدکننده حیات به دنبال داشته باشد. این علائم در مردان عبارتند از:
- تنگی نفس شدید و ناگهانی
- درد قفسه سینه هنگام تنفس عمیق
- سرفه مکرر یا خونی
- تعریق بیش از حد
- ضربان قلب سریع و نامنظم
- احساس اضطراب یا ترس ناگهانی
- غش یا بی‌هوشی
علائم آمبولی ریه در سالمندان و بیماران قلبی
آمبولی ریه در سالمندان و بیماران قلبی بسیار خطرناک است. در این شرایط، بدن آن‌ها توانایی جبران کاهش اکسیژن‌رسانی را ندارد. در این گروه، علائم ممکن است شدیدتر یا غیرمعمول ظاهر شوند و گاهی با بیماری‌های زمینه‌ای مانند نارسایی قلبی یا فشار خون اشتباه گرفته می‌شوند. تنگی نفس ناگهانی، درد یا فشار قفسه سینه، ضربان قلب سریع یا نامنظم، ضعف و خستگی غیرمعمول، سرگیجه یا غش، و کبودی لبها و ناخنها از شایع‌ترین نشانه‌ها می‌باشند و نیازمند تشخیص و درمان فوری پزشکی است.
علت آمبولی ریه چیست؟
آمبولی ریه به دلایل مختلفی از جمله بی‌تحرکی طولانی‌مدت، جراحی، بارداری، مصرف داروهای هورمونی، چاقی، بیماری‌های قلبی‌ـ‌عروقی و زمینه‌های ژنتیکی ایجاد می‌شود. در ادامه به بررسی دلایل آمبولی ریه پرداخته می‌شود.
ترومبوز ورید عمقی (DVT)
شایع‌ترین دلیل بروز آمبولی ریه تشکیل لخته خون در سیاهرگ‌های عمقی پا یا لگن است. این لخته‌ها به دلیل کند شدن جریان خون، آسیب به دیواره رگ یا افزایش انعقادپذیری خون به وجود می‌آیند. پس از جدا شدن از محل اولیه، لخته همراه خون به سمت قلب و سپس ریه حرکت کرده و با گیر افتادن در سرخرگ ریوی، باعث انسداد جریان خون می‌شود.
بی‌حرکتی طولانی‌مدت
وقتی فرد برای مدت طولانی بی‌حرکت بماند، مانند سفر طولانی با هواپیما یا اتوبوس، بستری شدن در بیمارستان یا استراحت پس از جراحی، جریان خون در پاها کند می‌شود. این وضعیت زمینه مناسبی برای ایجاد لخته فراهم می‌کند. لخته‌ای که در پا تشکیل می‌شود، ممکن است به ریه برسد و منجر به آمبولی ریه گردد. بنابراین حرکت منظم حتی در شرایط بی‌تحرکی بسیار اهمیت دارد.
جراحی و آسیب‌دیدگی‌ها
برخی جراحی‌ها، مخصوصاً جراحی ارتوپدی لگن، زانو یا پا، خطر تشکیل لخته خون را بالا می‌برند. همچنین شکستگی استخوان‌های بلند مانند ران میتواند باعث ورود ذرات چربی به جریان خون و ایجاد آمبولی شود. علاوه بر این، بی‌حرکتی بعد از عمل جراحی نیز شرایط را برای لخته شدن خون فراهم می‌کند. به همین دلیل پزشکان پس از عمل، داروهای ضدانعقاد یا جوراب‌های مخصوص را برای بیماران تجویز می‌کنند.
بیماری‌ها و مشکلات پزشکی
برخی بیماری‌های مزمن مانند سرطان‌ها، نارسایی قلبی، سکته مغزی و بیماری‌های التهابی، خطر لخته شدن خون را افزایش می‌دهند. تومورها ممکن است با ترشح مواد خاصی، خون را مستعد انعقاد کنند. بیماران بستری به دلیل بیماری‌های جدی نیز کم‌تحرک می‌باشند که خود عاملی برای تشکیل لخته است. بنابراین این بیماران باید تحت نظر دقیق پزشک باشند تا از بروز آمبولی ریه جلوگیری شود.
بارداری و پس از زایمان
در دوران بارداری، تغییرات هورمونی باعث افزایش انعقاد خون می‌شود تا از خونریزی بیش از حد هنگام زایمان جلوگیری گردد. با این حال این تغییر میتواند خطر لخته شدن خون در پاها را نیز بالا ببرد. علاوه بر آن، رحم بزرگ فشار زیادی بر عروق لگنی وارد کرده و جریان خون را کند می‌سازد. خطر آمبولی حتی پس از زایمان نیز همچنان بالاست و باید مراقبت‌های لازم انجام شود.
داروها و هورمون‌ها
مصرف داروهای هورمونی مانند قرصهای ضدبارداری یا درمان‌های جایگزینی هورمونی با استروژن میتواند ریسک تشکیل لخته خون را افزایش دهد. این داروها باعث تغییراتی در فاکتورهای انعقاد خون می‌شوند که زمینه‌ساز ترومبوز و آمبولی است. زنانی که علاوه بر مصرف این داروها، عوامل خطری مثل سیگار کشیدن یا چاقی دارند، بیش از دیگران در معرض آمبولی ریه قرار می‌گیرند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر هر یک از علائم زیر را تجربه کردید، سریعاً به پزشک یا اورژانس مراجعه کنید:
- تنگی نفس ناگهانی یا شدید
- درد یا فشار در قفسه سینه، به ویژه هنگام تنفس عمیق
- سرفه مکرر یا سرفه همراه با خون
- ضربان قلب سریع یا نامنظم
- سرگیجه، ضعف شدید یا غش کردن
- کبودی لبها یا ناخنها
توجه ویژه: افرادی که عوامل خطر بالا دارند مانند سالمندان، بیماران قلبی، زنان باردار یا کسانی با سابقه لخته خون، حتی با علائم خفیف هم باید تحت بررسی پزشکی قرار بگیرند.
راه‌های تشخیص آمبولی ریه
تشخیص آمبولی ریه نیازمند بررسی دقیق پزشکی است؛ علائم آمبولی ریه میتواند شبیه سایر بیماری‌ها باشد. پزشک با ترکیبی از معاینه بالینی، آزمایش‌های خون و روش‌های تصویربرداری میتواند لخته را شناسایی کرده و شدت انسداد را تعیین کند. راه‌های تشخیص آمبولی ریه عبارتند از:
- معاینه بالینی و بررسی علائم
- آزمایش خون
- اشعه ایکس قفسه سینه
- سی‌تی آنژیوگرافی ریه (CT Pulmonary Angiography)
- سونوگرافی وریدهای پا
تفاوت آمبولی ریه با سایر بیماری‌ها
علائم آمبولی ریه گاهی شبیه بیماری‌های دیگر مانند حمله قلبی، پنومونی، آسم یا حمله اضطرابی است. تشخیص دقیق اهمیت زیادی دارد، زیرا درمان هر یک متفاوت است و تأخیر در تشخیص آمبولی ریه میتواند عواقب جدی و حتی تهدیدکننده حیات داشته باشد. تفاوت‌های کلیدی به شرح زیر است:
- حمله قلبی: درد قفسه سینه شدید و طولانی، ممکن است به بازو یا فک انتشار یابد، اغلب با تغییرات ECG همراه است.
- پنومونی: تب، سرفه با خلط و علائم عفونت مشخص می‌شود، معمولاً با تصویر ریه روی اشعه ایکس قابل تشخیص است.
- آسم: تنگی نفس با سرفه و خس‌خس تنفسی، با سابقه بیماری مزمن همراه است و پاسخ به اسپری‌های استنشاقی دارد.
- حمله اضطرابی: تپش قلب، تعریق، تنگی نفس و اضطراب ناگهانی، بدون انسداد ریه یا تغییرات قلبی و ریوی مشخص.
پیشگیری از آمبولی ریه
پیشگیری از آمبولی ریه اهمیت زیادی دارد، به خصوص در افرادی که در معرض عوامل خطر می‌باشند. با رعایت سبک زندگی فعال، کنترل بیماری‌های زمینه‌ای و اقدامات پزشکی مناسب می‌توان احتمال تشکیل لخته خون و انسداد ریه را کاهش داد. برخی از راه‌های پیشگیری عبارتند از:
- فعالیت بدنی منظم و جلوگیری از بی‌تحرکی طولانی
- استفاده از جوراب‌های ضدترومبوز در بیماران بستری یا بعد از جراحی
- نوشیدن مایعات کافی برای جلوگیری از غلظت خون
- کنترل وزن و رعایت رژیم غذایی سالم
- پرهیز از سیگار و دخانیات
- مصرف داروهای ضدانعقاد طبق تجویز پزشک در شرایط پرخطر
- بررسی و درمان بیماری‌های زمینه‌ای مانند نارسایی قلبی یا اختلالات انعقادی
سخن پایانی
این مطلب از مجله راز سلامت به بررسی علائم آمبولی ریه در مردان و زنان پرداخت. تشخیص به موقع و شناخت علائم مانند تنگی نفس ناگهانی، درد قفسه سینه، سرفه خونی و ضربان قلب نامنظم، نقش حیاتی در پیشگیری از عوارض جدی دارد. افرادی با عوامل خطر بالا مانند سالمندان، بیماران قلبی، زنان باردار یا کسانی با سابقه لخته خون، باید توجه بیشتری داشته باشند. رعایت سبک زندگی فعال، کنترل بیماری‌های زمینه‌ای و مشاوره پزشکی به موقع، بهترین روش‌ها برای کاهش احتمال بروز آمبولی ریه و حفظ سلامت ریه‌ها و قلب می‌باشند.
دیدگاه خود را با سایر بازدیدکنندگان این مطلب به اشتراک بگذارید. در ارسال دیدگاه به قوانین زیر توجه کنید.