واکسن هپاتیت ب برای چیست؟
این واکسن برای پیشگیری از عفونت ویروس هپاتیت ب (HBV) استفاده میشود؛ ویروسی که باعث التهاب و آسیب جدی به کبد خواهد شد و ممکن است به سیروز یا سرطان کبد منجر شود. این واکسن با تحریک سیستم ایمنی بدن، آنتی‌بادی‌های محافظ تولید می‌کند تا از ابتلا به ویروس جلوگیری شود. واکسن در سه نوبت تزریق میشود و ایمنی طولانیمدت در برابر بیماری ایجاد می‌کند.
موارد مصرف واکسن هپاتیت ب
این دارو دارای کاربرد یا موارد مصرف زیادی است که برخی از آن به شرح زیر می‌باشد:
- پیشگیری از عفونت هپاتیت ب در نوزادان، کودکان و بزرگسالان
- افراد در معرض خطر شغلی مانند پرسنل بیمارستان‌ها، دندان‌پزشکان و آزمایشگاهی‌ها
- افراد دارای بیماری مزمن کبدی یا کلیوی برای جلوگیری از تشدید بیماری
- افراد با رفتارهای پرخطر مانند استفاده از سرنگ مشترک یا روابط جنسی محافظت‌نشده
- قبل از پیوند عضو یا دریافت خون برای کاهش ریسک انتقال ویروس
نحوه تزریق واکسن هپاتیت ب
واکسن هپاتیت ب معمولاً به صورت تزریق عضلانی (IM) در بازو یا ران انجام میشود. این واکسن به شکل چند نوبت (سه یا چهار دوز) تزریق میشود تا ایمنی کامل ایجاد شود. فاصله بین دوزها و تعداد آن بسته به سن و وضعیت فرد متفاوت است و برنامه واکسیناسیون باید طبق دستور پزشک رعایت شود تا آنتی‌بادی کافی در بدن تولید شود. برای بهترین اثرگذاری، نحوه تزریق زیر را دنبال کنید.
- واکسن به صورت تزریق عضلانی (IM) انجام میشود و در عضله دلتوئید بازو برای بزرگسالان و کودکان بالای ۱ سال و در عضله ران برای نوزادان تزریق خواهد شد.
- واکسن به شکل چند دوز (سه دوز در بزرگسالان و چهار دوز در برخی برنامه‌ها) ارائه میشود تا ایمنی کامل در برابر ویروس ایجاد شود.
- فاصله بین دوزها بسیار مهم است؛ معمولاً دوز دوم یک ماه بعد از دوز اول و دوز سوم شش ماه بعد از دوز اول تزریق میشود.
- در نوزادان تازه متولد شده، اولین دوز بلافاصله بعد از تولد تزریق میشود تا از انتقال ویروس از مادر به کودک جلوگیری شود.
- رعایت بهداشت و استفاده از سرنگ استریل الزامی است تا از عفونت‌های ثانویه جلوگیری شود. پیگیری و ثبت دوزها ضروری است تا اطمینان حاصل شود که ایمنی کامل حاصل شده و نیاز به دوز یادآوری وجود ندارد.
- در برخی افراد با سیستم ایمنی ضعیف یا بیماری‌های مزمن کبدی و کلیوی، پزشک ممکن است دوز یا برنامه خاصی توصیه کند.
واکسن هپاتیت ب برای کودکان
برای کودکان به منظور پیشگیری از ابتلا به ویروس هپاتیت ب و محافظت طولانیمدت کبد تجویز میشود. این واکسن از همان بدو تولد میتواند شروع شود و سیستم ایمنی کودک را برای مقابله با ویروس تقویت می‌کند.
- اولین دوز در ۱۲ تا ۲۴ ساعت بعد از تولد تزریق میشود. دوز دوم در سن ۱ تا ۲ ماهگی و دوز سوم در سن ۶ ماهگی تجویز خواهد شد.
- تزریق به صورت عضلانی در عضله ران انجام میشود. واکسن باعث ایمنی طولانیمدت و جلوگیری از بیماری‌های شدید کبدی در بزرگسالی میشود.
- کودکانی که در معرض خطر بالاتر می‌باشند، مانند نوزادان مادران مبتلا به هپاتیت ب، باید به دقت تحت نظر پزشک واکسینه شوند.
مکانیسم اثر و ترکیبات واکسن هپاتیت ب
این واکسن از ذرات ویروس غیرفعال یا پروتئین سطحی ویروس (HBsAg) ساخته شده است و خود ویروس زنده ندارد. پس از تزریق، سیستم ایمنی بدن این پروتئین‌ها را شناسایی می‌کند و پاسخ ایمنی فعال ایجاد می‌کند. در نتیجه، آنتی‌بادی‌های اختصاصی ضد هپاتیت ب تولید می‌شوند که در صورت مواجهه واقعی با ویروس، از ورود آن به کبد جلوگیری کرده و از عفونت مزمن، سیروز یا سرطان کبد محافظت میکنند. برخی از ترکیبات این واکسن به شرح زیر است:
- آنتی‌ژن ویروس هپاتیت ب (HBsAg)
- آلومینیوم هیدروکسید یا آلومینیوم فسفات
- آب استریل و بافرها: برای رقیق کردن واکسن و حفظ pH مناسب
- مواد نگهدارنده یا پایدارکننده (در برخی فرمولاسیون‌ها)
اشکال دارویی
- محلول تزریقی آماده
- ویال چند دوزی
- واکسیناسیون ترکیبی
عوارض واکسن هپاتیت ب
واکسن هپاتیت ب به صورت کلی ایمن است و عوارض جدی بسیار نادر می‌باشد. بیشتر واکنش‌ها خفیف و گذرا است و به صورت درد یا قرمزی محل تزریق، تب خفیف و خستگی بروز میکنند. سیستم ایمنی بدن پس از تزریق واکنش نشان می‌دهد که نشانه اثربخشی واکسن است و نیاز به درمان ندارد، اما در موارد بسیار نادر ممکن است واکنش‌های حساسیتی شدید رخ دهد. برخی از عوارض شایع این واکسن به شرح زیر است:
- درد، تورم یا قرمزی محل تزریق
- تب خفیف
- خستگی یا بی‌حالی موقت
- سردرد
- تهوع
عوارض جدی و خطرناک
عوارض جدی واکسن هپاتیت بسیار نادر است و ممکن است شامل واکنش‌های آلرژیک شدید (آنافیلاکسی)، تشنج، مشکلات عصبی مانند فلج موقت یا نوریت و اختلالات خون‌رسانی یا قلبی نادر باشند. این واکنش‌ها ظرف چند ساعت تا چند روز پس از تزریق رخ می‌دهند و نیاز به مراقبت پزشکی فوری دارند. بیشتر افراد بدون مشکل جدی ایمنی لازم را کسب میکنند و خطر عوارض جدی بسیار پایین است.
موارد احتیاط
قبل از تزریق باید موارد احتیاط رعایت شود تا از بروز عوارض جلوگیری شود. افرادی که سابقه واکنش آلرژیک شدید به دوز قبلی واکسن یا هر یک از ترکیبات آن دارند نباید واکسن دریافت کنند. همچنین، افرادی با بیماری شدید حاد تب‌دار باید تزریق را تا بهبود کامل به تعویق بیندازند. رعایت برنامه واکسیناسیون، اطلاع‌رسانی به پزشک درباره بیماری‌ها و داروهای مصرفی نیز اهمیت دارد. برخی از نکات مهم یا موارد احتیاط این واکسن به شرح زیر است:
- سابقه آلرژی شدید به واکسن یا ترکیبات آن
- بیماری شدید حاد یا تب بالا
- اختلالات ایمنی شدید
- بارداری یا شیردهی (با مشورت پزشک)
- مصرف داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی
واکسن هپاتیت ب در بارداری
این واکسن در بارداری معمولاً ایمن و توصیه شده است، به‌ویژه برای زنانی که در معرض خطر بالای ابتلا به ویروس هستند یا وضعیت ایمنی ضعیفی دارند. این واکسن به صورت غیرفعال است و نمیتواند باعث بیماری در مادر یا جنین شود. تزریق واکسن میتواند انتقال ویروس از مادر به نوزاد پس از تولد را کاهش دهد. قبل از واکسیناسیون، پزشک باید وضعیت سلامتی مادر و سابقه آلرژی بررسی کند تا ایمنی کامل حاصل شود.
تداخل دارویی
واکسن هپاتیت تداخل دارویی جدی ندارد، زیرا واکسن فعال نیست و ویروس زنده ندارد. با این حال، برخی داروها می‌توانند پاسخ ایمنی بدن به واکسن را کاهش دهند:
- داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی مانند کورتیکواستروئیدها یا داروهای ضد پیوند اعضا
- داروهای شیمی‌درمانی یا درمان‌های سرطان
شرایط نگهداری واکسن هپاتیت ب
باید در دمای ۲ تا ۸ درجه سانتی‌گراد و دور از یخ‌زدگی نگهداری شود، یخ‌زدگی میتواند اثر واکسن را از بین ببرد. همچنین، واکسن باید در یخچال مخصوص واکسن‌ها و در بسته‌بندی اصلی نگهداری شود تا کیفیت و اثربخشی آن تا پایان تاریخ انقضا حفظ شود.
سخن پایانی
این مطلب به بررسی واکسن هپاتیت ب از مجله راز سلامت پرداخت. این واکسن با تحریک سیستم ایمنی بدن، آنتی‌بادی‌های محافظ تولید می‌کند و از انتقال ویروس به نوزادان و افراد در معرض خطر جلوگیری می‌کند. رعایت برنامه کامل تزریق، نگهداری صحیح واکسن و توجه به موارد احتیاط، اهمیت زیادی دارد. هرچند عوارض خفیف شایع است، اما واکنش‌های جدی نادر است. بنابراین، واکسیناسیون گسترده و آگاهانه میتواند نقش کلیدی در کاهش شیوع هپاتیت ب و حفاظت سلامت عمومی ایفا کند.
دیدگاه خود را با سایر بازدیدکنندگان این مطلب به اشتراک بگذارید. در ارسال دیدگاه به قوانین زیر توجه کنید.