واکسن ب ث ژ برای چیست؟
واکسن ب ث ژ (BCG) برای پیشگیری از سل به خصوص از نوع شدید آن در کودکان، مانند سل مننژیت و سل منتشر تجویز میشود. این واکسن بیشتر در نوزادی تزریق میشود و سیستم ایمنی بدن را تحریک می‌کند تا در برابر باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس مقاوم شود. ب ث ژ به پیشگیری از ابتلا به سل ریوی در بزرگسالان تأثیر کمتری دارد، ولی در کودکان اثر محافظتی قابل توجهی دارد.
موارد مصرف واکسن ب ث ژ
این واکسن کاربرد و موارد مصرف محدودی دارد که شامل موارد زیر است:
- پیشگیری از سل شدید در کودکان: مانند سل مننژیت کودکان و سل منتشر (miliary TB)
- کاهش خطر ابتلا به سل ریوی: به خصوص در مناطق با شیوع بالای سل
- تقویت ایمنی بدن در برابر سل: کمک به ایجاد پاسخ ایمنی فعال در نوزادان و کودکان
نحوه تزریق واکسن ب ث ژ
واکسن ب ث ژ معمولاً به صورت زیرجلدی تزریق میشود و محل تزریق بازوی راست یا چپ نوزاد است. تزریق باید با سرنگ مخصوص و تکنیک دقیق انجام شود تا واکنش طبیعی ایجاد شود. بعد از تزریق ممکن است قرمزی، تورم یا دانه‌ای کوچک در محل مشاهده شود که طبیعی است. برای بهترین اثرگذاری، تزریق در مراکز درمانی صورت می‌گیرد که به صورت زیر است:
- محل تزریق: سطح خارجی بازوی راست یا چپ نوزاد، معمولاً بازوی فوقانی انتخاب میشود تا دسترسی آسان و ایمن باشد.
- نوع تزریق: زیرجلدی، یعنی واکسن بین لایه‌های پوست تزریق میشود. ابزار مورد استفاده سرنگ مخصوص BCG با سوزن کوتاه و نازک برای تزریق دقیق و کنترل حجم دارو است.
- دوز واکسن: طبق دستور مرکز بهداشت و بر اساس سن نوزاد، یک دوز استاندارد و مشخص تزریق خواهد شد.
- تکنیک تزریق: تزریق باید با زاویه کم (تقریباً ۱۰ تا ۱۵ درجه) و آرام انجام شود تا برجستگی کوچک (پاپول) روی پوست ایجاد شود، که نشانه تزریق صحیح است.
- مراقبت‌های بعد از تزریق: محل تزریق نباید مالش یا خارده شود، تورم و قرمزی خفیف طبیعی است و ظرف چند هفته کاهش می‌یابد.
- علائم طبیعی پس از تزریق: ایجاد دانه کوچک، قرمزی، تورم یا گاهی پوسته ریزی که نشانه واکنش ایمنی طبیعی بدن است.
تزریق واکسن ب ث ژ در کودکان
همانطور که بیان شد، این واکسن در نوزادی تزریق میشود. با این حال، واکسن ب ث ژ در کودکان عمدتاً برای پیشگیری از سل شدید مانند سل مننژیت و سل منتشر استفاده میشود. این واکسن معمولاً در نوزادی یا اوایل دوران کودکی تزریق میشود و به شکل زیرجلدی صورت می‌گیرد.
مکانیسم اثر واکسن ب ث ژ
اینواکسن حاوی باکتری زنده ضعیف شده مایکوباکتریوم بوویس است که باعث تحریک سیستم ایمنی بدن میشود. پس از تزریق زیرجلدی، باکتری وارد ماکروفاژها و سلول‌های دندریتیک شده و پاسخ ایمنی سلولی (T-cell mediated) را فعال می‌کند. این پاسخ موجب تولید سیتوکین‌ها و لنفوسیت‌های حافظه میشود که در مواجهه با باکتری سل واقعی، باعث مهار رشد و گسترش عفونت در بدن می‌شوند. اثر محافظتی واکسن بیشتر در کودکان دیده میشود.
عوارض واکسن ب ث ژ
واکسن ب ث ژ معمولاً ایمن است. با این حال، مانند هر واکسن دیگری ممکن است عوارض خفیف تا نادر ایجاد کند. شایع‌ترین عوارض شامل قرمزی، تورم، دانه کوچک یا پوسته ریزی در محل تزریق است که طی چند هفته برطرف میشود. گاهی ممکن است تورم غدد لنفاوی زیر بغل، درد یا زخم کوچک رخ دهد. برخی از عوارض شایع این واکسن عبارتند از:
- قرمزی و تورم در محل تزریق
- ایجاد دانه کوچک یا پاپول
- پوسته ریزی یا زخم کوچک
- تورم غدد لنفاوی زیر بغل
- درد یا حساسیت موضعی
- تب خفیف (کمتر شایع)
عوارض جدی و خطرناک
اگرچه واکسن ب ث ژ به صورت کلی ایمن است، در موارد نادر ممکن است عوارض جدی به ویژه در افرادی با سیستم ایمنی ضعیف یا نقص ایمنی مادرزادی ایجاد شود. این عوارض شامل عفونت گسترده موضع تزریق یا منتشر در بدن، تورم شدید و چرکی غدد لنفاوی، ایجاد آبسه یا زخم بزرگ و تب بالا است. بروز این مشکلات نیازمند مراجعه فوری به پزشک و درمان تخصصی می‌باشد.
موارد احتیاط
قبل از تزریق واکسن ب ث ژ، باید به وضعیت سیستم ایمنی کودک یا فرد دریافت‌کننده توجه شود. افراد با اختلالات ایمنی، HIV مثبت یا نقص ایمنی مادرزادی در معرض خطر عوارض جدی می‌باشند. همچنین اگر فرد تب بالا، بیماری حاد یا عفونت فعال داشته باشد، تزریق باید با تأخیر انجام شود. محل تزریق باید تمیز و سالم باشد و سابقه واکنش شدید به دوز قبلی BCG نیز باید در نظر گرفته شود. برخی از نکات مهم و موارد احتیاط به شرح زیر است:
- اختلالات سیستم ایمنی
- HIV مثبت
- نقص ایمنی مادرزادی
- تب بالا یا بیماری حاد
- عفونت فعال
- محل تزریق ناسالم
- واکنش شدید به دوز قبلی BCG
موارد منع مصرف واکسن ب ث ژ
واکسن ب ث ژ در برخی شرایط توصیه نمیشود و ممکن است خطر عوارض جدی افزایش یابد:
- اختلالات شدید سیستم ایمنی: مانند نقص ایمنی مادرزادی یا درمان با داروهای سرکوب‌کننده ایمنی
- HIV مثبت یا ابتلا به ایدز: خطر ابتلا به عفونت منتشر افزایش می‌یابد.
- بیماریهای حاد یا تب بالا: تزریق در شرایط بیماری فعال می‌تواند عوارض را تشدید کند.
- واکنش شدید به دوز قبلی BCG: شامل زخم بزرگ، آبسه یا تورم شدید غدد لنفاوی
- بارداری: استفاده در دوران بارداری ممنوع است.
تزریق واکسن ب ث ژ در بارداری
واکسن ب ث ژ در دوران بارداری منع مصرف دارد. این واکسن حاوی باکتری زنده ضعیف شده است و ممکن است برای جنین خطرناک باشد. استفاده از واکسن در این دوره می‌تواند باعث انتقال عفونت یا بروز عوارض جدی مادر و جنین شود.
تداخل دارویی
اینواکسن می‌تواند با برخی داروها و درمان‌ها تداخل داشته باشد که ممکن است اثربخشی واکسن کاهش یابد یا عوارض افزایش یابد:
- داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی مانند کورتیکواستروئیدها یا داروهای شیمی‌درمانی
- داروهای ضدسل (ایزونیازید و ریفامپین)
- داروهای بیولوژیک یا ایمونوتراپی
- واکسیناسیون همزمان با واکسن‌های زنده دیگر
شرایط نگهداری واکسن ب ث ژ
واکسن باید در دمای ۲ تا ۸ درجه سانتی‌گراد در یخچال نگهداری شود و هرگز منجمد نشود. نگهداری در دمای نامناسب می‌تواند باعث کاهش اثربخشی واکسن شود. پس از باز کردن ویال، واکسن باید سریع مصرف شود و از تابش مستقیم نور و حرارت شدید محافظت شود.
سخن پایانی
این مطلب از مجله راز سلامت به بررسی واکسن ب ث ژ پرداخت. با رعایت شرایط صحیح نگهداری، تکنیک تزریق زیرجلدی و توجه به موارد احتیاط و منع مصرف، می‌توان ایمنی و اثربخشی واکسن را تضمین کرد. هرچند عوارض خفیف شایع است، عوارض جدی نادر بوده و نیازمند مراقبت پزشکی فوری است. آگاهی والدین و کادر درمان درباره واکسن ب‌ث‌ژ و پایبندی به دستورالعمل‌های بهداشتی، نقش کلیدی در کاهش شیوع و کنترل سل در جامعه دارد.
دیدگاه خود را با سایر بازدیدکنندگان این مطلب به اشتراک بگذارید. در ارسال دیدگاه به قوانین زیر توجه کنید.